W środę, 22 marca o godz. 12.00 na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie odbędą się miejskie uroczystości upamiętniające 83. rocznicę egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku. W wydarzeniu przy pomniku „W hołdzie ofiarom – Polonii Gdańskiej” uczestniczyć będą przedstawiciele Miasta Gdańska.
Gdańsk pamięta – kwiaty przy wojskowym werblu i trąbce
Uroczyste obchody rocznicowe, z zachowaniem ceremoniału wojskowego, są organizowane przez Miasto Gdańsk po raz drugi. Wcześniej, każdego roku tragiczne wydarzenia 22 marca 1940 upamiętniano złożeniem kwiatów na grobach poległych, które znajdują się na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu.
Będzie modlitwa w intencji poległych. Zabrzmi wojskowy werbel i trąbka sygnalisty. Następnie przy pomniku „W hołdzie ofiarom – Polonii Gdańskiej” zostaną złożone kwiaty.
Dwie egzekucje w KL Stutthof, ale nie tylko
Trzeba pamiętać, że 22 marca to data, która jest jednocześnie symbolem wojennego losu wielu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Licznych działaczy polonijnych zamordowano w 1939 roku, zaraz po wybuchu wojny. Pozostałych uwięziono. Niemieckie sądownictwo doraźne tamtej epoki skazało następnie 1800 działaczy polonijnych i pracowników polskich urzędów w Gdańsku na pobyt w obozach koncentracyjnych KL Sachsenhausen, KL Dachau, KL Sachsenhausen i KL Mauthausen.
Niektórych działaczy polonijnych pozostawiono w obozie Stutthof.
Przeżyli nieliczni.
Gdańska Polonia – egzekucja w Wielki Piątek
LISTA 67 POLAKÓW, STRACONYCH W WIELKI PIĄTEK 22 MARCA 1940 ROKU:
Binnebesel Alfons, ur. 22.04.1904 r., kolejarz;
Block Alojzy, syn Leona ur. 22.08. 1916 r., praktykant kolejowy;
Block Leon, ur. 11.04.1887, urzędnik kolejowy;
Borzyszkowski Edmund, ur. 1904 r., nauczyciel;
Ciepłuch Feliks, ur. 12.05. 1905 r., nauczyciel;
Cymorek Rudolf, ur.11.11.1890 r., pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
Czyżewski Mieczysław, ur. 22.01.1885 r., właściciel drukarni i wydawca;
Dettlaff Edmund, ur. 7.09.1913 r., asystent kolejowy;
Filarski Bernard, ur. 1.08.1880 r., dr medycyny, stomatolog PKP i Gimnazjum
Polskiego w Gdańsku;
Gauza Józef, ur. 1901 r., nauczyciel;
Garyantysiewicz Alfons, ur. 14.07.1906 r., referendarz kolejowy;
Gierszewski Feliks, ur. 1.04.1908 r., pocztylion Poczty Polskiej w Gdańsku;
Goldmann Stefan, ur. 19.07.1897 r., kupiec, dyrektor Centrali Rolników w Gdańsku;
Górecki Marian, ur. 21.05. 1903 r., ksiądz, opiekun kaplicy pw. Matki Bożej
Częstochowskiej w Gdańsku Nowym Porcie, prefekt Gimnazjum Polskiego w Gdańsku,
beatyfikowany 13.06.1999 r. w Warszawie;
Grabowski Leon Zygmunt, ur. 26.03.1880 r., kontroler ruchu PKP;
Gregorkiewicz Józef, ur. 3.03.1884 r., starszy asystent kolejowy;
Grimsmann Zygmunt, ur. 2.05. 1910 r., asystent pocztowy;
Jesikiewicz Jan, ur. 8.06.1916 r., nauczyciel;
Jurkiewicz Antoni, ur. 20.11.1895 r., starszy asystent kolejowy;
Klimkiewicz Teodor, ur. 16.04.1881 r., emerytowany inspektor Poczty Polskiej;
Knitter Wincenty, ur. 28.01.1898 r., kolejarz;
Komorowski Bronisław, ur. 28.01.1899 r., ksiądz, proboszcz kościoła p.w. Św. Stanisława
BM w Gdańsku – Wrzeszczu, beatyfikowany 13.06. 1999 r. w Warszawie;
Kosznik Paweł, ur. 3.06.1899 r.; inspektor kolejowy;
Kramer Gustaw, ur. 6.06.1898 r., inżynier elektryk, kupiec;
Kryn Jan, ur. 4.09.1909 r., asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
Lange Bogdan, ur. 4.02. 1906 r., adiunkt kolejowy;
Lendzion Antoni, ur. 10.07.1888 r., działacz związkowy Zjednoczenia Zawodowego
Polskiego, poseł do Volkstagu WMG;
Łysakowski Konrad, ur. 28.12.1893 r., handlowiec, pracownik firmy PAGED w Gdyni;
Majkowski Jan, ur. 24.08.1893 r. , urzędnik bankowy;
Mionskowski Augustyn, ur. 18.08.1894 r., pracownik PKP w Gdańsku;
Młodzieniewski Franciszek, ur. 6.12.1894 r. pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w
Gdańsku;
Muzyk Feliks, ur. 6.03. 1898 r., prokurent banku polsko – brytyjskiego w Gdańsku;
Nitka Edward, ur. 11.10.1892 r., asystent kolejowy;
Nitka Brunon, ur. 19.06. 1897, restaurator;
Ossowski Józef, ur. 20.12.1893 r. , starszy asystent kolejowy;
Papka Alfons, ur. 1.12.1906 r., starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
Paszota Bolesław, ur. 31.08.1884 r., emerytowany naczelnik Poczty Polskiej w Gdańsku;
Piasecki Bolesław, ur. 14.07. 1900 r., pracownik cywilny Wydziału Wojskowego
Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku;
Planeta Juliusz, ur. 4.06.1902 r., Starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
Pniewski Władysław, ur. 3.02.1893 r., dr filologii polskiej, profesor Gimnazjum
Polskiego w Gdańsku;
Reetz Stanisław, ur. 8.05.1897 r., starszy ekspedient Poczty Polskiej w Gdańsku;
Sojecki Konrad, ur. 19.02.1890 r., starszy asystent PKP w Gdańsku;
Suchecki Brunon, ur. 1902 r., nauczyciel w Złotowie;
Szarski Gustaw, ur. 31.01.1899 r., inspektor celny;
Szuca Michał, ur. 4.04.1886 r., dr praw, radca finansowy Rady Portu i Dróg Wodnych w
Gdańsku;
Thomas Henryk, ur. 20.09.1898 r., inżynier, pracownik Dyrekcji PKP w Gdańsku;
Trzebiatowski Leon, ur. 6.04. 1890 r., kolejarz, pracownik PKP w Gdańsku;
Wesołowski Augustyn, ur. 11.10.1882 r., kupiec, wiceprezes Gminy Polskiej w WMG;
Wieczorkowski Henryk, ur. 22.06.1886 r., dziennikarz;
Wika – Czarnowski Anastazy, ur. 30.05.1887 r., emerytowany dyrektor Poczty Polskiej w
Gdańsku;
Witkowski Szymon, ur. 15.09.1878 r., kolejarz;
Woyda Piotr, ur. 28.09.1877 r., dr praw, wicewojewoda pomorski w l. 1920-1924;
Ziółkowski Tadeusz, ur. 5.06.1888 r., komandor pilotów w Gdańsku, pracownik Rady
Portu i Dróg Wodnych;
14 ofiar – nazwiska nieznane
Łącznie w egzekucjach w styczniu i w marcu 1940 r. zamordowanych zostało 89 osób. Zbrodnia ta była wyrazem zemsty wobec osób walczących o polskość Gdańska, Warmii i Mazur i na zawsze miała pozostać ukryta przed światem. Na 22 marca w 1940 roku przypadał Wielki Piątek, co zapewne nie było bez znaczenia dla sprawców zbrodni, ale i ofiar, dla których religijność była ważna w zachowaniu ludzkiej godności w warunkach obozowych.
Po zasypaniu zbiorczych grobów, Niemcy posadzili na nich brzozy, aby nikt nie mógł odnaleźć miejsca ludobójstwa. Dzięki wskazówkom świadków historii udało się w roku 1947 i 1979 odnaleźć w lesie, w odległości 2,5 km od obozu Stutthof, groby zamordowanych. Po ekshumacji, szczątki ciał zostały uroczyście przewiezione i pogrzebane na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie.
W obozie Stutthof zmarło z powodu eksterminacji pośredniej (złych warunków mieszkalnych i sanitarnych, ciężkiej pracy, niedostatecznego ubioru i wyżywienia, epidemii biegunki i tyfusu brzusznego) oraz eksterminacji bezpośredniej (szykanowania, bicia, zastrzelenia, zagryzienia przez psy, egzekucji) kilka tysięcy więźniów.
Gdańska Polonia – wcześniej też była egzekucja
Ofiarami pierwszej egzekucji, 11 stycznia 1940 roku, było 22 działaczy gdańskiej Polonii. Zamordowano ich niedaleko KL Stutthof, w lesie w dzisiejszym nadleśnictwie Stegna. Byli to:
Brunon Buczkowski, ur. 28.02.1892 r., asesor kolejowy
Franciszek Kręcki, ur. 16.04.1883 r., prawnik, bankowiec
Stanisław Langiewicz, ur. 20.10.1908 r., st. asesor kolejowy
Bonifacy Łangowski, ur. 5.05.1883 r., prawnik, notariusz
Antoni Maciejewski, ur. 18.01.1884 r., kolejarz, naczelnik parowozowni
Jan Masłoch, ur. 27.05.1884 r., st. asystent kolejowy
Witold Nełkowski, ur. 13.02.1902 r., kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy
Kazimierz Ostrowski, ur. 10.02.1880 r., st. asesor kolejowy
ks. Franciszek Rogaczewski, ur. 23.12.1892 r., proboszcz parafii Chrystusa Króla, od 1999 r. błogosławiony Kościoła katolickiego
inż. Aleksander Rożankowski, ur. 1884 r., inżynier, radca Rady Portu i Dróg Wodnych
ks. Władysław Szymański, ur. 05.01.1901 r., duchowny katolicki
Czesław Tejkowski, ur. 17.11.1899 r., urzędnik bankowy w Banku Polsko-Brytyjskim
Bernard Tetzlaff, ur. 23.08.1883 r., kolejarz, konduktor PKP
ks. Bernard Wiecki, ur. 28.02.1884 r., duchowny katolicki
inż. Jan Zdeb, ur. 22.05.1887 r., komandor podporucznik, inżynier, pracownik polskich instytucji w WMG
Werner Zielke, ur. 07.07.1894 r., kolejarz
6 osób dotąd niezidentyfikowanych
Źródło: gdansk.pl
